Φάουστ

Ο Γκέοργκ (ή, κατ’ άλλους, Γιόχαν) Φάουστ ήταν πιθανότατα υπαρκτό πρόσωπο που έζησε στη Γερμανία. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, πρέπει να γεννήθηκε μεταξύ 1460-70 και να πέθανε μεταξύ 1536-39. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, ένας «μάγος», δηλαδή αστρολόγος, γυρολόγος και ενδεχομένως αγύρτης και τυχοδιώκτης. Ενώ βρισκόταν ακόμη στη ζωή, έδινε στους συγχρόνους του τροφή για διάφορες δοξασίες. Λίγες δεκαετίες μετά το θάνατό του, δημιουργήθηκαν θρύλοι γύρω από τις παράδοξες συνθήκες του θανάτου του σύμφωνα με κάποιο χρονικό, τον στραγγάλισε ο Διάβολος. Το 1535 ή το 1537, μάλιστα, ο Λούθηρος αναφέρεται στον Φάουστ ως κάποιον που έκανε συμφωνία με τον Διάβολο. Σε όλη τη διάρκεια του 16ου αιώνα ο θρύλος του Φάουστ ήταν από τους πιο δημοφιλείς: γράφονταν γι’ αυτόν λαϊκά αναγνώσματα, μπαλάντες, κουκλοθέατρα και παρωδίες, ενώ γκραβούρες, χαρακτικά και ξυλογραφίες απεικόνιζαν έναν άνδρα να πουλά τη ψυχή του στο Διάβολο…

Ο Φάουστ και ο θρύλος του έμελλε να αποδειχθούν από τους πλέον επιδραστικούς -άμεσα ή έμμεσα- στην ανθρώπινη σκέψη και τέχνη. Ανάμεσα στις σημαντικότερες διασκευές του μύθου είναι η τραγωδία Δόκτωρ Φάουστους (1604) του Κρίστοφερ Μάρλοου. Διακόσια χρόνια αργότερα, ο Γκαίτε γράφει τον «Φάουστ», έργο-ζωής για τον ίδιο και θεμέλιος λίθος του νεότερου ευρωπαϊκού πνεύματος. Ο Hector Berlioz γράφει τη δραματική συμφωνία «Η καταδίκη του Φάουστ» (1828) και ο Charles Gounod την «όπερα Φάουστ» (1859), για να αναφερθούμε σε δύο μόνο από τις πολυάριθμες μουσικές μεταμορφώσεις του μύθου. Στον 20ό αιώνα, ας περιοριστούμε σε δύο μόνο από τις μεταγραφές του: το «Μεφίστο –Μυθιστόρημα μιας καριέρας του Klaus Mann» (1936) και το «Δόκτωρ Φάουστους» του πατέρα του, Thomas Mann (1947). Στον κινηματογράφο, υπολογίζεται πως η ιστορία του Φάουστ έχει μεταφερθεί περισσότερες από 200 φορές, με πιο πρόσφατη τη βραβευμένη ρώσικη ταινία του Αλεξάντερ Σοκούροφ «Φάουστ» (2011, «Χρυσός Λέων» στο 68ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας).

Στην Ελλάδα, ο «Φάουστ» ανέβηκε για πρώτη φορά από επαγγελματικό θίασο το 1904 στο Βασιλικό Θέατρο (μετέπειτα Εθνικό), από τον σκηνοθέτη Θωμά Οικονόμου, στη μετάφραση του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου (εκδόσεις Εστία). Ο Εδμόνδος Φυρστ ερμήνευε τον Φάουστ, ο Νικόλαος Ζάνος τον Μεφιστοφελή και η Μαρίκα Κοτοπούλη τη Μαργαρίτα.

Στην παράσταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού ακούγεται η έμμετρη μετάφραση του γνωστού μεταφραστή, συγγραφέα και σεναριογράφου Πέτρου Μάρκαρη στον «Φάουστ» του Γκαίτε, η οποία κυκλοφορεί στα ελληνικά, σε δίγλωσση μάλιστα έκδοση και με εισαγωγή και σχόλια του μεταφραστή, από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης. Πρόκειται για ένα μεταφραστικό άθλο, αν αναλογιστούμε πως η τραγωδία του Γκαίτε είναι ένα έργο συνολικής έκτασης 12.111 στίχων. Ο Μάρκαρης ξεκίνησε τη μετάφραση του «Φάουστ» τον Ιούνιο του 1997, ύστερα από πρόταση του Νίκου Κούρκουλου, ο οποίος επιθυμούσε να ανεβάσει το έργο του Γκαίτε στο Εθνικό Θέατρο. Ο Μάρκαρης ολοκλήρωσε τη μετάφραση τον Ιούλιο του 2000 – ήταν «ένα θηριώδες εγχείρημα», όπως έχει παραδεχτεί, απόλυτα δικαιωμένο όμως αν κρίνουμε από το θαυμαστό αποτέλεσμα. Τελικά, η μετάφραση του Μάρκαρη αξιοποιήθηκε μεν στο Εθνικό θέατρο αλλά μετά το θάνατο του Νίκου Κούρκουλου, στην παράσταση «Φάουστ» που ανέβηκε το 2009 στο Εθνικό Θέατρο σε από κοινού σκηνοθεσία – δραματουργική επεξεργασία των Γιώργου Γάλλου, Βασίλη Μαυρογεωργίου, Αργύρη Ξάφη, ομάδας blitz (Γιώργος Βαλαής, Αγγελική Παπούλια, Χρήστος Πασσαλής) και Αργυρώς Χιώτη.

Τη δραματουργική επεξεργασία της παράστασης έχει αναλάβει ένας από τους πιο διακεκριμένους δραματουργούς της Ευρώπης, ο γερμανικής καταγωγής Άρμιν Κέρμπερ. Συνεργάτης πολλών ευρωπαϊκών θεάτρων, όπως του Theater Neumarkt της Ζυρίχης, του Stadttheater της Βέρνης, του Stadsteater της Ουψάλα και του Nederlands Danse Theater της Χάγης, ο Κέρμπερ είναι επίσης καθηγητής πανεπιστημίου και συνεργάτης του πολιτιστικού περιοδικού για τις σύγχρονες παραστατικές τέχνες "DU-Magazine". Το 2012 συνεργάστηκε με το Εθνικό θέατρο της Ελλάδας ως δραματουργός στην παράσταση «Ορφέας στον Άδη», που ανέβηκε σε σκηνοθεσία της Ελβετίδας Barbara Weber.